Vraagtekens zetten bij vanzelfsprekendheid

"De manier van denken die ik in de filosofiegroepen leerde, heeft mij erg geholpen bij de vraagstukken waarmee ik geconfronteerd werd als lid van de ethische commissie van het ziekenhuis waar ik werkte," zegt Dries Schellekens, een van drijvende krachten achter de filosofielezingen en studiegroepen van AG-Eindhoven.

"Die commissie hield zich onder meer bezig met de ethische toetsing van het onderzoek dat plaatsvond. Voor zulk onderzoek worden patiënten gebruikt en in het verleden is zeker wel eens misgegaan hoe daarmee omgegaan werd."

Als voorbeeld noemt hij een onderzoek naar de vraag of de hormonen die een zwangere vrouw aanmaakt, ook in staat zijn de bloed-hersenbarrière te overschrijden. "Dat onderzoek heeft een hoop informatie opgeleverd, maar niet voor de vrouwen zelf. Dus de vraag is dan: moet je het doen, heeft het zin? Filosofie heeft mij echt gestimuleerd om vraagtekens te zetten bij dingen die in die tijd zo vanzelfsprekend waren."
Minstens even nuttig bleek filosofisch denken bij de ethische discussie over bepaalde behandelingen. "Zo kregen we de vraag voorgelegd of we als ziekenhuis mee moesten werken aan de zwangerschap van een vrouw die een sterke kinderwens had, maar na een vorige zwangerschap ook het dwingende advies niet meer zwanger te worden omdat ze een reëel risico had te overlijden." Omdat de eerdere zwangerschap tien jaar daarvoor had plaatsgevonden, stemde het ziekenhuis uiteindelijk in en beviel de vrouw uiteindelijk van een gezond kind.

Schellekens is inmiddels gepensioneerd en houdt zich niet meer bezig met medisch-ethische kwesties, maar zijn liefde voor de filosofie is onverminderd, net als zijn overtuiging dat filosofie ons verder helpt met het nadenken over belangrijke maatschappelijke vraagstukken. Als voorbeeld noemt hij het socratische gesprek, bedoeld om fundamenteel te luisteren en te denken, zonder de ander daarbij te willen overtuigen. Filosofie is sinds decennia een sterke poot van AG-Eindhoven. Naast meerdere filosofielezingen zijn er dit jaar acht filosofiegroepen. Er is een werkcollege, waarbij een filosoof echt als docent optreedt en er zijn studiegroepen onder begeleiding van een filosoof. Daarnaast is er een zelfsturende studiegroep zonder begeleider, waar de deelnemers beurtelings zelf een bijeenkomst voorbereiden. Die aanpak is trouwens ook typerend voor veel andere AG-groepen.
Sommige groepen verdiepen zich in het werk van bepaalde filosofen, zoals de reeks werkcolleges over Heidegger, en de studiegroepen over Marx versus Hegel en de rol van de wil volgens Hannah Arendt. Andere houden zich eerder bezig met een thema: het nieuwe materialisme en wat dat voor de geesteswetenschappen betekent; de impact van de mens op de aarde die zover voert dat geologen al gesuggereerd hebben dat we van een nieuw geologisch tijdperk moeten spreken, het antropoceen.
De studiegroep evolutionaire psychologie houdt zich op basis van het werk van sociaal psycholoog Douglas Kenrick bezig met de motieven achter menselijk gedrag. De zelfsturende studiegroep over de levensvatbaarheid van de Verlichting toetst aan de hand van Steven Pinkers boek ‘Verlichting nu’ de principes van de Verlichting in onze huidige samenleving, zonder enige twijfel een uiterst actueel thema in een tijd dat diezelfde Verlichting door een politicus als Thierry Baudet juist als bron van alle kwaad wordt afgeschilderd.
De actualiteit zelf komt overigens ook aan de orde in de studiegroep ‘Actuele onderwerpen filosofisch beschouwd’, waarin de deelnemers praten over de actualiteit met het doel naar elkaar te luisteren en niet om elkaar te overtuigen. "In deze tijd, waarin het debat over actuele onderwerpen vaak bepaald wordt door de bubbel waarin je zit, is zo'n filosofisch gesprek een goede manier om daaruit te breken," zegt Schellekens.